Сайт Міхася Южыка Четверг, 28.03.2024, 22:11
Приветствую Вас Гость | RSS
Главная | Блог | Регистрация | Вход
» Меню сайта

» Наш опрос
Оцените мой сайт
Всего ответов: 90

» Форма входа

Главная » 2010 » Май » 26 » Філфак як баласт
17:46
Філфак як баласт
Разбягуся, калі дазволіце, трохі з адлегласці. Неяк, слухаючы радыёканал "Культура”, пачуў вельмі разумнага чалавека, які амаль з гадзіну апавядаў пра "Гора ад розуму” Грыбаедава. То быў сапраўдны філасофска-аналітычны разгляд, які мяне – на кантрасце з нашымі беларускамоўнымі "знаўцамі” – настолькі прывабіў і захапіў, што я, ахвяраваўшы самай працоўнай часінай дня, даслухаў да астатку яшчэ і з мэтай даведацца, хто ж гэта за літаратуразнаўца такі. Слухаючы, гадаў: напэўна расіянін, у нас такіх дасведчаных не дашукаешся. І як жа падзіваваўся, калі лектар назваў сябе старэйшым выкладчыкам філфака Аляксандрам Юр’евічам Гарбачовым – г.зн. родным братам пісьменніка Юрася Нератка, майго сябра. Пазваніўшы пазней Юрасю, я пажартаваў: во адкуль, аказваецца, ты разумны такі – бацькоўскія гены...
 
І нават калі без жартаў, то гены ў любой справе маюць першапачатковае значэнне. Таму дзівіць не гэта, а тое, што літаратурным працэсам у Беларусі намагаюцца "запраўляць” не тыя, каму гэта дадзена ад прыроды, а людзі, прыстасаваныя ў лепшым выпадку чмуціць галовы і цягаць за вушы непаслухмяных школьнікаў. Гэта асобы, якія публічна прызнаюцца ў сваёй хлуслівасці ды некампетэнтнасці (і ім нішто, усё з іх сыходзіць нібы з гусі вада).
 
Здавалася б, калі ўжо берацеся за крытыку і літаратуразнаўства – займайцеся гэтым сумленна, а не так, як піша сп. Грышкевіч "Шаноўная даследчыца любіць падмяняць сур’ёзны аналіз эмацыянальна-павярхоўнымі развагамі на іншыя тэмы”. Ды не так, калі асноўнай мэтай крытыка робіцца звядзенне асабістых рахункаў з пісьменнікамі, тузанне іх за вушы, як шкадлівых двоечнікаў. Тут, спадары, не школа, і нават не філфак, дзе вам у рот будуць з пашанай і страхам глядзець. Не хочуць пісьменнікі, аказваецца, строіцца ў філфакаўскія шыхты, не жадаюць дзяліцца на двоечнікаў і выдатнікаў. А часам яшчэ шыю самому крытыку намыльваюць... І двойку ім не паставіш, і з лекцыі не выганіш, і не застрашыш будучай сесіяй. Такія вось завароты.
 
Ну гэта лірыка. А што тычыцца фізікі літаратурнага працэсу, дакладней, яго метафізікі – то літаратурныя іерархіі выбудоўваюцца па законах, не залежных ад волі канкрэтнага чалавека, і нават ад волі ўплывовых груповак. Гэта працэс выключна метафізічны, хоць робіцца чалавечымі рукамі (праўда, не ўадначас, а цягам доўгіх дзесяцігоддзяў). Савецкая сістэма прывучыла беларускую літаратуру да фальшыва-заганнага разумення гэтага працэсу. Класікаў амаль у поўным сэнсе гэтага слова назначала ўлада. Класікаў рабіла ідэалогія, палітыка партыі. "Плён” гэтых працэсаў мы разграбаем і ніяк не можам разгрэбці па сённяшні дзень.
 
За дваццаць гадоў, што прамінулі пасля распаду СССР, нечакана выявілася, што класікаў нашых народ НЕ ХОЧА чытаць. А чытае ён з савецкага перыяду амаль аднаго Караткевіча, якога ніхто ў бронзу пры жыцці не фарбаваў. А ўсе гэтыя, што хадзілі пры жыцці ў абліччах дэміургаў, неяк пабляклі, і рэзка. Імі цяпер займаюцца толькі навуковыя інстытуты (бо кормяцца з гэтага) і філфакаўцы (таксама – іх хлеб). Астатнія ад класікаў адхіснуліся, іх нават пад прымусам за іх не ўсадзіш. Вось вам сапраўдная метафізіка. За дваццаць гадоў, акрамя Караткевіча, класікамі сталі толькі Анатоль Сыс і Васіль Гадулька. Дый то: не так сталі, як становяцца, набываюць той статус. Гэта непараўнальна менш па колькасці за час СССР. Чаму так? А таму, што ніхто нікога не назначае на трон, а працэс адбываецца натуральна. Узгаданыя творцы міма волі людзей набываюць адпаведны статус у грамадскай свядомасці. Прычым Сыс і Гадулька – поўныя супрацьлегласці адно аднаму як асобы, а роднасныя, бадай, толькі сваёй адзінотаю і, як вынік, алкагалізмам. Адзін – непамерна славалюбны, колісь празмерна сацыяльна актыўны, і пры канцы жыцця ў маральным аспекце нікудышны чалавечак (куды такому, здавалася б, у класікі?). Другі – ціхмяны, млявы, бяскрыўдны, нават слабы перад жыццёвымі навальніцамі, пры жыцці невядомы. Але абодва неспадзеўкі аказаліся блізу іерархічнай вяршыні.
 
А нехта трэці і стараецца, і ва ўсіх "рэестрах” прысутнічае, і ў дыяментавых серыях кнігі свае выдае, і зборы твораў пры жыцці мае... Але ж ападае, бядак, на днішча літаратурнай гісторыі. Каб даць уразумець някемлівым, што такое метафізіка, прывяду цытату з дзённіка Ганны Кісліцынай наконт таго, як збіраўся матэрыял для "Крыніцы” пра постаць Сыса, калі ён яшчэ быў жывы: "Толькі праблема была ў тым, што ніхто не хацеў гаварыць пра жывога Сыса... Зусім ніхто, разумееце? І прычыны ва ўсіх былі розныя. Адны казалі, што ён спісаўся. Другія, што спіўся. Трэція, што ён -- хамудла. Чацвёртыя, што ён гомасексуаліст... Больш за тое, мне проста ў твар выказвалі, што такая жанчына, як я, не павінна прапагандаваць такога вылюдка, як Сыс. Дзе былі сённяшнія ўспамінальшчыкі -- чорт іх ведае”.  А потым, спадары, тыя самыя людзі (якія ні на каліва не змяніліся па цяпер) раптам пачалі спяваць дыфірамбы Ататолю Сысу, закідваць дзеясловы і нашынівы артыкуламі пра яго творчасць і жыццёвы шлях, клясціся ў доўгім сяброўстве, зычыць вечнай пасмяротнай памяці. Што ж так? А так вось... Бо людзі – усяго толькі марыянеткі ў руках метафізікі. І любіць Сыса і яго творчасць яны не сталі ні мацней, ні слабей як пры яго жыцці. Карціна вядомая. Вывучаная даўно на прыкладзе рускіх "праклятых” паэтаў – Высоцкага, Ясеніна, Блока... Ёсць выдатная кніга пра апошні год Высоцкага "Праўда смяротнай гадзіны”, дзе ў падрабязнасцях апісана яго агонія, калі паміраў ад наркатычнай ломкі. Пачытайце. З ім побач не было нікога, хто цяпер клянецца ва ўспамінах у дружбе "сябру Валодзю”.
 
Задаў у ЖЖ пошук "пра Сыса”. О, Божа! Адзін марнавальнік паперы, гэты успамінальнік-мініяцюрыст проста адліпнуць не можа ад слова "Сыс”, так і мільгаціць яно на яго дзённіку! Людзі – істоты слабыя. Ім трэба знайсці свайго лідэра, вакол якога круціцца і быць заўважаным, калі ўжо самім заўважнасці Бог не даў.
 
Адсутнасць цяпер званняў і тытулаў, якія пры савецкім часе аўтаматычна давалі статус прыжыццёвага класіка, моцна непакоіць цяперашні літпрацэс. Наладжваюцца розныя апытанкі, анкеты, ацэначныя эсэ, дзе пісьменнікаў не яўна, а прыхавана спрабуюць надзяліць тытуламі і надаць усяму гэтаму вагу праз аўтарытэт хаця б выдання, калі ўжо самі "расстаноўшчыкі” ніякага аўтарытэту не маюць.
 
Зрэшты, гэта працэс непазбежны. Хвалюе іншае. Беларуская літаратура, у сілу статусу нацыянальнай мовы, моцна залежная ад філфака. Там традыцыйна прадукавалі майстроў прыгожага пяра, крытыкаў і ўсялякіх даследчыкаў літаратуры, якія надта ўжо празмерна цягам усёй гісторыі ўплывалі на літаратурны працэс. Прыйшоў час сапраўды пакласці ўсяму гэтаму калі не канец, то абмежаваць у меры магчымасцяў. Надыходзіць іншая эпоха беларускай літаратуры, калі ўжо старыя прынцыпы фарміравання пісьменніцкай прасторы могуць весці толькі ў тупік. Беларускім літаратарам, узыходзячы на самалёт, прызначэння якога – Будучыня, неабходна літаральна адштурхнуць ад сябе філфак як непатрэбны баласт. Памятаеце, як у фільме Эльдара Разанава "Нябёсы абяцаныя” – так! – літаральна нагой адштурхнуць і бегчы па трапе, калі жадаем паспець адляцець. Інакш зацягнуць у багну застою.
 
Літаратура не павінна быць татальна залежнай ад філфака і тых, хто пры ім фарысейнічае. Справа выкладчыкаў – абучаць студэнтаў быць настаўнікамі роднай літаратуры, не болей. Ацэньваюць бягучы літпрацэс няхай тыя, хто мае для таго адмысловыя здольнасці, па маім перакананні – не менш рэдкія ў прыродзе, чым здольнасці творчыя. Павярхоўныя выгукі кшталту "ты, Ванечка, малайчына, вазьмі за гэта піражок” у дачыненні пісьменнікаў лічу абразлівымі. Пісьменнікі, паўтараю, не вучні, не шкаляры, нават самы занюханы пісьменнік вышэйшы за любога выкладчыка філфака, калі той не даказаў сваё права кагосьці судзіць або сваімі мастацкімі творамі, або грунтоўнымі літаратуразнаўчымі кнігамі (як, напрыклад, тая ж Ганна Кісліцына). Месца ў літаратуры заслугоўваецца гадамі, а не выскокваннем чарцянём з табакеркі. Так думаю. Крытычныя артыкулы мусяць насіць найперш аналітычны характар – у плане вылучэння асноўных ідэй твора, супастаўлення іх з вядомымі філасофскімі канцэпцыямі, адгадкі таямніц, схаваных аўтарам – таго, што ён хацеў сказаць між радкамі. Такіх артыкулаў у нас вобмаль апошнім часам. Дый, думаю, вобмаль было заўсёды. Таму такая і анемічная літаратура... Затое псіхапатычна-эмацыйных беспадстаўных ацэнак, кампліментаршчыны, роўна як і аглабельшчыны хапала заўсёды.
 
Зноў вяртаюся да выступу Аляксандра Гарбачова, які акурат аналізуе твор "Гора ад розуму”, а не пляжыць і не раздае піражкі, як у нас заведзена некаторымі. У лекцыя Гарбачова шмат цікавага. Але звяртае на сябе ўвагу тое, што фамусаўскае грамадства – гэта грамадства апанаванае глупствам, мала таго, яно гэтага глупства не заўважае і, адпаведна, таму не мае згрызотаў. Хлусня ў гэтым грамадстве норма. Пляткарства, двайная мараль (успомнім, што ў нашых крытыкаў адна ацэнка – для шушукання па закутках, другая – для афіцыёзных артыкулаў), інтрыганства у фамусаўскім грамадстве садзейнічаюць выжыванню, паспяховасці (у нас – здабыванне сабе саюзнікаў, ліслівячы ім праз тэлефонныя размовы ды інш.). І таму яны ўспрымаюцца абывацелямі як належная дапамога ў жыццёвых калізіях. Той жа, хто намагаецца рэзаць праўду-матку, у камедыі Грыбаедава атрымоўвае поўны камплект праблем, набывае гора ад розуму.
 
Камедыя Грыбаедава, як даводзіць Гарбачоў, не была ацэнена сучаснікамі, нават заўсёды пільным Бялінскім, а пачала сваё ўзыходжанне па іерархіі рускай літаратуры гадоў праз трыццаць пасля смерці аўтара – з двух–трох грунтоўных аналітычных артыкулаў пра яе (а не выстаўленнем беспадстаўных ацэнак), што ўскрылі сутнасць гэтага прызабытага твора. Цягам дзесяцігоддзяў крытыкі адкрывалі ў камедыі ўсё новыя і новыя пласты. Літаратурны працэс – справа звышскладаная і не падуладная нашай волі. Ён мае, дарэчы, свой канец з заканчэннем кожнай цывілізацыі. Калі ж яму наканавана быць доўга, то творы і творцы не маюць маналітнага статусу, то ўспыхваючы, то патухаючы, то загараючыся і паднімаючыся зноў па пакручастых іерархічных прыступках. Пушкін цяпер і Пушкін у 20-я гады мінулага стагоддзя – зусім розныя па статусе творцы. Тым больш – Пушкін пасля сваёй смерці, якога стараліся замаўчаць і зрабіць неактуальным доўгія дзесяцігоддзі, перш чым Дастаеўскі ў 1880 годзе не падняў яго статус сваёй прамовай.
 
Нашы класікі таксама не маналіты. Ім наканавана, рана ці позна, зазнаць змяненне ва ўспрыманні грамадзян і знаўцаў літаратуры. Ці вытрымаюць яны выпрабаванне часам – гэта не гарантавана. Асаблівасць нашых класікаў яшчэ ў тым, што яны звернуты да вёскі, у той час як цывілізацыя неадхільна звярнула Беларусь да горада. Гараджане хочуць чытаць пра такіх, як яны. І справядліва хочуць! Скажу больш, калі мы не створым галерэю герояў сучаснага горада, калі паэзія наша не стане урбаністычнай – у нас будучыні няма, беларусы пачнуць чытаць выключна расейцаў, а беларускую мову і літаратуру будуць вывучаць у статусе мёртвай мовы, кшталту лацінскай, яна знікне са школы. Калі філфакаўцы гэтага дамагаюцца – я ім, запэўніваю, моцна буду перашкаджаць. Другая асаблівасць беларускай класічнай літаратуры ў тым, што яна сакратарская, то бок часопісы і выдавецтвы доўгі час існавалі для абслугоўвання літаратурных чыноўнікаў і былі зачынены для пісьменнікаў "са стараны”. Амаль усе нашы класікі мелі важкія пасады ў сістэме Саюза пісьменнікаў або ў выдавецкай сістэме. Гэта, на мой погляд, красамоўны паказчык "шчырасці” адбору ў вечнасць.
 
Але час ужо пачаў свой Перагляд.
 
P.S.Пісьменнік не можа існаваць у вакууме. Таму вызваленне літаратурнай прасторы ад хваробатворных мікробаў – рэч вельмі важная. Часам прыходзіцца кідаць сваю асноўную (творчую) працу і літаральна даваць па руках некаторым шкадліўцам і інтрыганам, тыцкаючы іх носам і іхняе ж дзярмо. Прычым яны нарвываюцца на Южыка як сапраўдныя мазахісты. Непрыемна даваць адлупы, але гэта выдаткі пісьменніцкай працы. На жаль, непазбежныя.
Просмотров: 970 | Добавил: NORAD | Рейтинг: 2.0/5
Всего комментариев: 0
» Поиск

» Календарь
«  Май 2010  »
ПнВтСрЧтПтСбВс
     12
3456789
10111213141516
17181920212223
24252627282930
31

» Архив записей

» Друзья сайта
  • Официальный блог
  • Сообщество uCoz
  • FAQ по системе
  • Инструкции для uCoz


  • Copyright MyCorp © 2024