(паводле радыёгутаркі, зладжанай Н. Гальпяровічам)
Сёння, жуючы на кухні свой сціплы абед, няўзнак пачуў, як мой старэнькі прыёмнік праперхаў звязку слоў "беларуская літаратура” у нейкім кантэксце. Што мімаволі мяне ажывіла і змусіла падладзіць радыёхвалі ды прыслухоўвацца больш уважліва.
Гаворка на першым канале нашага любімага радыё ішла адметная. У студыі сабраліся: вядучыя – нейкі хлопец і пісьменнік Навум Гальпяровіч, госці – дзеці з нейкай беларускамоўнай гімназіі, а таксама сучасныя маладыя пісьменнікі, сярод якіх я ўлавіў толькі імя Вікі Трэнас. А размова наладзілася пра літаратуру для дзяцей, з усімі, так бы мовіць, вынікаючымі адсюль наступствамі. То бок цягам ці не гадзіны ў студыі чуліся звыклыя скавытанні пра тое, чаму нашы дзеткі не чытаюць беларускую літаратуру, не ведаюць сучасных айчынных пісьменнікаў і г.д. і н.т.п. – аж да млосці. Такія пераліванні з пустога ў парожняе, заснаваныя на комплексе беларускай непаўнавартасці, могуць задаволіць адно мазахіста. Я такім не з’яўляюся, і тым не менш з прафесійнай цікавасці даслухаў гутарку амаль даастатку. Хоць насамрэч карцела пазваніць у студыю і прапанаваць вядучым не ламаць камедыю, а гаварыць праўду і толькі праўду, якая складаецца з двух пунктаў:
1) беларускую літаратуру не чытаюць і не ведаюць беларусы таму, што гавораць з пісьменнікамі на розных мовах; у той жа час пісьменнікі нашы яшчэ і пішуць слаба, а пішуць яны слаба менавіта таму, што паходзяць не з 9-мільённага народа, а з тысячнага філфака. 2) каб беларускія пісьменнікі добра пісалі, а іх, адпаведна, добра чыталі і ведалі, мова мусіць прысутнічаць скрозь у сістэме адукацыі і сістэме дзяржаўнага справаводства.
Усё. І не трэба скаланаць марна паветра. Але ж праўду ў нас гаварыць не любяць і не ўмеюць, а любяць пабуксаваць у гразкіх каляінах словаблудства і ханжаства. Любяць распавесці, як спадар Гальпяровіч, што ён зачытваўся ў дзяцінстве аповесцю "Чазенія” Караткевіча, што дзесяць разоў за жыццё перачытаў "Каласы пад сярпом тваім” гэтага ж мэтра. А ўсё таму, што з цяперашніх празаікаў няма чаго чытаць спадару. Для дзяцей Гальпяровіч рэкамендаваў традыцыйна "Шчарбаты талер” Андрэя Федарэнкі ды творы Валерыя Гапеева, што друкаваліся ў "Маладосці”. Як бачна, з арыгінальнасцю Галяпяровіч не ў дружбе. Несумненна, дастойныя гэта пісьменнікі, вартыя творы. Аднак калі ў нас год за годам рэкамендуюць "з новага" пачытаць дзецям аповесці Федарэнкі, напісаныя з дзесяць гадоў таму, то гэта ўжо нейкі дыягназ самой літаратуры. Нейкі капец. Таму што сапраўды ў нас нічога вартага і заўважнага, апроч твораў Федарэнкі і Гапеева, у дзіцячай літаратуры не адбылося. Два чалавекі на 9-мільённы народ! Далей можна толькі істэрычна смяяцца з адчаю, калаціцца ў сутаргах і піць заспакаяльныя сродкі.
З запамінальнага спадар Гальпяровіч прамовіў яшчэ тое, што беларускія фантасты пішуць апошнім часам вельмі мала ды не так добра. Праўда, не сказаў, што падчасопіс "Фантаст” у "Маладосці” апошнія два–тры гады не выходзіў наогул, а гэта адзінае месца, дзе можна было надрукаваць нешта з беларускай фантастыкі (дзе ж ён чытаў "свежую” фантастыку?). Вінаватыя ў гэтым, канешне ж, паводле Гальпяровіча, выключна пісьменнікі.
Увогуле, адступлюся і трохі пагавару пра гэтую цікавую асобу – спадара Гальпяровіча. Даўно да яго прыглядаюся, чытаю яго вершы ў перыёдыцы, слухаю радыёвыступленні... І не магу ўсумніцца ў шчырасці гэтага творцы і грамадзяніна. Усё, пра што Гальпяровіч кажа, ён гэта прапускае праз душу і ў гэта свята верыць. Верыць, што "Каласы” і "Чазенія” – выбітныя літаратурныя творы, верыць, што залаты час беларускай літаратуры – савецкі, верыць, што ў ЖЖ рэкламуюцца не патрэбныя беларускім чытачам творы (а што каму патрэбнае – то ведае толі ён). І не магу сказаць, што Гальпяровіч не ёсць паэт. І паэзія ў яго вершах прысутнічае, і энергетыка, што зыходзіць ад яго палкай натуры... Вось толькі шкодзіць спадару паэту яе вялікасць Традыцыя: неяк так выхоўвалі ў свой час нашых філфакаўцаў і, браць шырэй, літаратараў старэйшага пакалення, што ўся іх шчырасць неяк сама сабой коўзае ў адных і тых жа каляінах. Што хваляць яны толькі класікаў і буйных чыноўнікаў ад літаратуры, што пагарджаюць толькі маладымі і не ўплывовымі, а ўплывовых шануюць, што ў вершах сваіх не дадаюць у скарбонку беларускай літаратуры нічагуткі новага ў плане тэматыкі, мыслення, светапогляду; калі каханне ў іх – то светлае, калі маці – то святая, калі радзіма – то жыццё за яе гатовыя (на словах) пакласці. Усё шчыра, усё добра, але ж...
А я вось, напрыклад, спадар Гальпяровіч, лічу творы Караткевіча "Каласы” і "Чазенія” не проста слабымі – а нават тымі, якіх чалавек, выхаваны на класіцы сусветнай літаратуры, фізічна не зможа адолець з прычыны няёмкасці. Я іх такі прачытаў. Але літаральна патанаў у моры нацяжак, мнагаслоўя, недарэчнасцяў, у здаравенных немастацкіх кавалках тэксту, у вяласці і размытасці фабул... "Каласы” нават з першага разу не адолеў, а адклаў на пару гадоў і потым дабіў. Гавару, як і спадар Гальпяровіч, выключна шчыра.
Дарэчы, у студыі нехта між іншага захапляўся раманам паляка Сянкевіча "Куды ідзеш?” ("Камо грядеши?”). Выдатны празаік, але не для дарослых, здаецца, людзей. Я ў дзяцінстве з захапленнем і трымценнем прачытаў яго "Крыжакі”, хаця і тады бянтэжылі некаторыя месцы рамана. А зусім нядаўна дабраўся і да "Куды ідзеш?”, прывабіла тэма Нерона і першахрысціян. Але адужаў старонак 200 і спыніўся, бо іх усяго блізу 800. Чаму, спытаецеся вы? А вось дастала мяне спатыкацца на гіпербалах і нацяжках, што папросту называюцца мастацкім фальшам. Калі волат у Сянкевіча – то сілы быліннай і нерэальнай, калі прыгажуня, то нейкай фантастычнай красы, калі жарсці – то тэатральныя, калі язычнікі – то спрэс вырадкі, калі хрысціяне – то адной белай фарбай намаляваны. І гэтак далей. Тое, што выдатна заходзіць у дзяцінстве, у сталасці напружвае, мякка кажучы. Таму заўсёды апасаўся перачытваць "Крыжакоў” – хай захаваецца тое першае дзіцячае моцнае захапленне ў памяці. (Чаму не напружвае гіпербаламі Гогаль? А таму, што ў яго падкрэслена фантастычны свет герояў і вобразаў, у якім гіпербалы – сродак лучнасці гэтага свету з рэальнасцю.) О, шчаслівыя чытачы, якія не вылузаліся з пары дзяцінства, дажыўшы да сівых валасоў! Светла зайздрошчу...
Запомніліся ў той перадачы словы Вікі Трэнас: сучасная моладзь вельмі любіць пісаць і дасылаць свае творы ў рэдакцыю, а вось чытаць, наадварот, гэтая моладзь вельмі не любіць. Нельга не пагадзіцца з такімі словамі. Чытаць многія з нас не ахвотнікі. Асабліва – пісьменнікі, і асабліва – беларускую літаратуру. Толькі вось чытачоў гэтых у нас – толькі пісьменнік ды студэнты, якія па беднасці нічога не могуць купіць. Застаецца спадзявацца на інтэрнэт.
У гэтай сітуацыі дзівіць, калі крытыкі хаўрусам то сям, то там цкуюць адзінкі людзей, здольных выказаць рэзкую, "не прычасаную” праўду. Часта назіраеш, як перамываюць у ЖЖ косткі Сяргею Грышкевічу, які, дарэчы, у інтэрнэт-прасторы не прысутнічае і адказаць належна не можа. Лупцуюць звязанага, адсутнага, далёкага, берасцейскага. Збяруцца розныя пакрыўджаныя ў гайню – і давай шкуматаць. Не карэктна гэта, хлопцы-дзяўчаты. Хай бы пабілі каго ўплывовага, Васючэнку там (яго няма, праўда, за што), ці Пятровіча, ці Дынько на благі канец. Не, таго, хто можа перакрыць кісларод, не чапаюць, баяцца.
Нядаўна размаўляў па тэлефоне з Юры Станкевічам, і ён сказаў сакраментальную фразу: цкуюць Грышкевіча таму, што піша ён праўду. Правільна, на праўду найбольш і ашчаціньваюцца заўсёды. Лухту ж ігнаруюць.
Калі кучай грызуць аднаго, то просіцца верш Акуджавы:
* * *
Дураки обожают собираться в стаю,
впереди главный -- во всей красе.
В детстве я думал, что однажды встану,
а дураков нету -- улетели все!
...............................
А умный в одиночестве гуляет кругами,
он ценит одиночество превыше всего.
И его так просто взять голыми руками,
скоро их повыловят всех до одного.
.............................
Дураком быть выгодно, да очень не хочется.
Умным очень хочется, да кончится битьем...
У природы на устах коварные пророчества.
Но может быть, когда-нибудь к среднему придем?
Эх, рабяты, ды 80 адсоткаў любой незадаволенасці Грышкевічам – гэта асабістая помста за крытыку вашых твораў, а 20 – за яркасць асобы, хай і брутальнай, і несправядлівай, і ў нечым нахабнай. А хто з нас справядлівы? Назавіцеся, героі! А мы вас прааналізуем у асобным артыкуле. У кожнага свая праўда. У Грышкевіча яна, прабачце, такая.
|
