Міхась Южык
АнтыРЫФМАР (працяг; 2012–2015 гг.)
* * *
Стаю ў цэнтры нерухомага дыска – чорнага, паліраванага і вялізнага. Мне ўстойліва і памысна. Так стаю дзень пры дні. І паступова пачынаюць балець мае ногі, смылець хрыбетнік, касцянець шыя. Адужаўшы апаску, ступаю крок наперад. І раптам заўважаю, што пачынаю мяняць становішча. Я еду кудысьці. Ступаю яшчэ крок наперад. І яшчэ адзін крок. Цяпер відавочна: я кручуся разам з дыскам. Распалены невядомым, ступаю яшчэ колькі крокаў наперад. Ступаю яшчэ і яшчэ. І хуткасць мая ўзрастае. Весела бягуць перада мной карцінкі жыцця. Я ледзьве ўтрымліваюся на калаўротным дыску, размахваю рукамі, балансуючы, нешта нават крычу. Цела перастала балець.
* * *
Ідуць з кашамі розныя чалавечкі. Ідуць да рэдакцыі – акрыленыя і панурыя, самаўпэўненыя і запалоханыя, з кашамі, рознымі па вазе і памерах. Становяцца ў чаргу, вітаючыся стрымана, бо лічаць чаргоўцаў праціўнікамі. Стаяць цярпліва, утойваюць змесціва кашоў пад сукном – апасаюцца плагіяту. Кідаюць ацэначныя позіркі на сабратаў па чарзе, таму-сяму і зайздросцячы, таго-сяго і паважаючы трохі ў душы. Зрэшты, ні любові, ні нянавісці не выказваюць у доўгай чарзе. Выходзяць перакурыць зусім ненадоўга, з-за рага курыльні назіраючы апасліва, ці не ўціснецца хтосьці ў пустое месца. Зрэдчас адзін чалавечак кідаецца на другога, і бяруцца яны загрудкі, не ў змозе трымаць у сабе цяжар непрымання адно аднаго. Тузаніна ў курыльні па завядзёнцы заканчваецца адарванымі гузікамі, і не болей. Перакурыўшы, вяртаюцца ў чаргу, пацеюць і церпяць яе цягамотлівы рух. Каб не было сумна, страляюць позіркамі па клубах і грудзях маладзіц, якія таксама стаяць у чарзе, прыхарошваючыся. Павольна, дужа павольна рухаецца чарга. Тут карантышы і даўгалыгія, тоўстыя і заморкі, смаркатыя і здаровыя, маладзёны і старцы, падлеткавыя і дарослыя, фантасты і рэалісты, лірыкі і паэмшчыкі, мазгакруты і шчырыя, п’яніцы і цвярэзнікі, барадатыя і паголеныя, мацюкальнікі і барацьбіты за чысціню нораваў… Усе мусяць стаяць чарадою. Калі падыходзіць час, чалавечак набліжаецца да акенца і ставіць на палічку свой кош. З акенца вынікае загадкавая рука і грэбліва адкідае сукно. Нехта нябачны знаёміцца са змесцівам каша, а тады або забірае яго ўнутр, або груба піхае з прылаўка з крыкам “Наступны!”. Адрынутыя адыходзяць бледнымі. Некаторыя ў слязах. Некаторыя з праклёнамі. Некаторых адводзяць пад белыя локці ў прыпадку і сутаргах. Тыя ж, у каго аднялі кош, тут жа займаюць месца ў досыць кароткую, але вельмі марудную чаргу – па славу.
* * *
Я бягу па дарозе. А за мной, накочваючы, гоняцца хвалі Акіяна Мінулага. Яны ніяк не могуць мяне дастаць, бо я пастаянна перасякаю фінішную рысу. Рыса наступае разам са мной – на Абшар Будучыні. Але я не магу яе перасекчы. Не здатны і разгледзець нічога наперадзе – пот засціць вочы, у грудзях тахкае неўтаймоўнае сэрца. Блізка, блізка ад мяне бурлівы і непрыветлівы Акіян. І ён бы даўно мяне накрыў, паглынуў, каб я хоць раз азірнуўся. Я веру ў няспынны бег. Азірацца не трэба – астраўкі Мінулага заўсёды са мной. Яны даюць моц для бегу па фінішнай рысе ў Будучыню.
* * *
Ёсць мноства розных прастор. Прастора стэпаў і мораў, прастора гор і балот, прастора літаратуры і музыкі, прастора паветра і зямных нетраў. Але ж адзіная прастора, якая не вонкі, а ў сэрцах людзей, – загадкавая прастора любові. Шырачэзная і глыбокая, яна змяшчае ў сабе ўсе зямныя абсягі, а таксама неабсяжны Сусвет.
* * *
У нас псуюцца аўтамабілі, і мы іх рамантуем; у нас разладжваюцца страўнікі, і мы іх лекуем; у нас рвуцца кашулі, і мы іх зашываем… Выходзіць з ладу ўсё: магнітафоны і мыючыя машыны, тэлевізары і кампутары, сціраюцца дываны і чаравікі, спыняюцца гадзіннікі, вентылятары, цячэ дах, перагараюць лямпачкі, губляюцца пальчаткі і фотаапараты, пэцкаюцца рукі, ірвуцца ў непатрэбных месцах штаны… Словам, чалавечаму камфорту нешта заўжды замінае. І мы пастаянна рамантуем, чысцім, наладжваем, знаходзім, збіраем, вучым, выпраўляем. На гэта ідзе ўсё жыццё чалавека. Прырода не хоча яго раўнавагі з сусветам, яна няспынна разбурае яго раўнавагу, намагаючы перавесці яе ў сваю, натуральную раўнавагу неразумнага. Чалавек гэтаму супрацьстаіць, тысячагоддзямі ствараючы светабудову свайго, вышэйшага парадку, дзе пануе цывілізацыя і культура.
* * *
Залежнасці рухаюць мяне па жыцці. Ежа, каханне, кампутар, балбатлівасць і славалюбства. Перацякаюць адна ў адну, не даючы ні хвіліны спакою. Розум не ўладарыць над эмоцыямі, бо яны самі – жыццё. Спрабуючы адужаць адну залежнасць, трапляю ў другую. Хачу пазітыву і няўзнак вырульваю на негатыў. Хачу прыемных людзей, але таварышую з агіднымі. Хачу быць лепшым – і не падабаюся сам сабе. Намацваю кропку апоры, але яна выслізвае з-пад мяне штохвіліны. Прага веры спараджае досвед, які вядзе ў паняверку. Знаю адно – праўды няма, ёсць справа і звязаныя з ёй патокі эмоцый. Свядома імкнучыся да станоўчых, я несвядома пнуся ў адмоўныя, палохаючыся якіх, зноў ліхаманкава шукаю станоўчыя. Сінусоіда. Вечнае змяненне, вечны колазварот. Дзе спакою няма, ёсць толькі праца. Праца – праяўленне майго глыбіннага эга. Без працы я бязвольным сузіральнікам доўжу доўгія дні. Аднак надзея не дае здацца. Інтуіцыя падказвае сапраўдную кропку, на якой выстаіш. Гэта любоў, якая нітуе чалавечыя адзінкі ў нешта сапраўднае, а галоўнае, асвечанае сэнсам жыцця. Дзе ты, любоў?! – не стамляюся гукаць у прастору.
* * *
Вызначаю ружу вятроў ды іду ў накірунку найбольшага супраціўлення. Хочацца прылегчы і ўлагодзіцца паўднёвым вятрыскам. Хочацца ўдыхнуць вільготны і мяккі заходні вецер. Хочацца адпачыць у бязветранасці, бо з усходу, як звычайна, ветру няма. Але станаўлюся грудзьмі пад калючы сівер, рушу на поўнач. Яго супрацьдзеянне ачышчае і вяртае прызабытую моц. Бязветранасць і лагода, ведаю, расклеяць і загубяць мяне. Да таго ж толькі з поўначы вее жыццём. Астатнія накірункі даўно абязлюдзелі. Іду прама, чую людзей, што крочаць недзе наперадзе, зрэдку і абганяю кагосьці або іду поплеч. Перакідваюся з імі словамі, дзялюся ўсмешкай. Галоўнае, не глядзець па баках, не азірацца назад, не глядзець у тамашнюю пустату.
* * *
Шчасце. Складаная катэгорыя. Шырокае паняцце. Няўлоўная птушка. Шчасце пастаянна вабіць, а злоўленае, імкнецца выпырхнуць з рук. І чалавек усё жыццё гоніцца за чароўнай той птушкаю. Шчасце ў здароўі? А навошта здароўе, калі ты не запатрабаваны, не любімы людзьмі? Шчасце ў сямейнай любові, сяброўстве? Але ці дапаможа гэта пры смяротнай хваробе? Шчасце ў багацці? Аднак колькі сілаў ідзе штодня, каб утрымаць ці дадаць да набытага? Шчасце ў тым, каб цаніць тое, што ёсць, радавацца малому? Так. Але чалавеку заўсёды хочацца выдзерціся са звыклага кокана, набыць болей, пакахаць мацней, праявіцца ярчэй. Шчасце – гэта штодзённая праца па лоўлі няўлоўнага птаха. А злавіўшы яго, ведайце, што птушка чахне ў няволі. Яна імкнецца пакінуць клетку любой цаной. Таму шчасце – дынаміка, рух, набліжэнне, утрыманне і… страта. Мара аб трывалым і вечным шчасці спарадзіла рэлігію. Мара пра чароўны свет, дзе не трэба надрывацца за хлеб надзённы, дзе няма хваробаў і войнаў, дзе не будзе кепскіх людзей, бо месца ім – пекла. Такая мара, як опіум, грэе многіх. Але трэба жыць тут і цяпер, працаваць тут і цяпер, сябраваць, любіць, ненавідзіць, хварэць – тут і цяпер. Шчасце ў душэўным спакоі? Толькі спакой гэты – рухомы як вецер. Ізноў вырываецца з рук, імкне ў заваблівую высь пярэстая порсткая птушка.
* * *
Блытаюся ў сетках легенд, міфаў, паданняў. Спатыкаюся на ідэалогіях, якія намагаюцца мной завалодаць. Мяне вучаць, як жыць і для чаго жыць. Я ж хачу проста жыць. Нібы дыхаць. Але мяне намагаюцца пазбавіць і кіслароду. Крычу, але ніхто не чуе мой крык або робіць гэтакі выгляд. Пасылаю ў сусвет словы, і яны не вяртаюцца да мяне, развейваючыся паміж зорак. Застаецца толькі дзівіцца, адкуль ува мне столькі слоў.
* * *
Ачуўшыся ад сну, пачынаю адвечны рух. Бягуць думкі, спатыкаюцца, канфліктуюць, блытаюцца ў галаве. Каб надаць ім ладу, рухаю сваё цела, рухаю карцінкі перад вачыма. Думкі пакрысе выпраўляюцца, скіроўваючы на пазітыў. Калі на секунду спыняюся і не твару, то жыццё непакоіць, палохае. Праз творчасць жа, нібы чараўнік, разгортваю перад сабою калейдаскоп, дзе прыемнае чаргуецца з важным, асэнсаваным, дзе многае мне падуладнае. Калі хварэю і заміраю, то рухаюцца думкі і людзі вакол мяне, спяшаючы памагчы; няспынна круціцца чароўны калейдаскоп. Калі папраўляюся, уключаюся ў цудадзейны рух. Бягу, спатыкаюся, падаю, бачу людзей побач і наперадзе, і людзей паабапал дарогі. Ніхто не стаіць на месцы.
* * *
Шукаю кропку апоры. Дзейнічаю і бяздзейнічаю. Рухаюся і драмлю. Мыслю і ўпадаю ў прастрацыю. Углядаюся ў чорнае на белым і ў белае на чорным. Адсочваю аблокі ў нябеснай сінечы. Прыпадаю душой да сонечных бліскаў на хвалях азёр, да вірлавокіх рамонкаў у світальнай траве. Напяўшы пачуцці свае, сузіраю, сачу, прыслухоўваюся, лаўлю розныя пахі. Кропак маёй увагі шмат, але ні на адной не магу засяродзіцца, каб знайсці запаветную кропку. Апоры. Праз доўгія гады разумею – шукаю не там. Заваблівая як нешта вонкавае, кропка насамрэч палягае ўнутры мяне. Яна і ёсць вечнае нешта. Вечнае “я ёсць” і вечнае “я люблю”.
* * *
Цёмнымі загагулінамі на белым фоне, знакамі і значэннямі, пахамі і фарбамі, дотыкамі, крыкам і нематой запаўняе сусвет літаратура. Народжаная розумам і пачуццямі, яна, акрыяўшы, сама нараджае пачуцці людзей, лепіць з гліны нябыту новыя рэчы. Працінае сабой усё і ўся, быццам каркас, і разам з тым ахінае дзеянні, пачуцці і рэчы нябачнаю абалонкай. Мы даўно сталі меншымі за літаратуру, мы спрэс яе спараджэнні. Ляцяць у вечнасць хітра злучаныя між сабой літары, віруюць сярод галактык і вяртаюцца сюды з новымі сэнсамі. Без літаратуры даўно ўжо нічога няма – кожная рэч ёсць шэрагам літар у чалавечай свядомасці. А таму мы даўно не ёсць часткай прыроды, а яна ёсць спараджэннем усюдыіснай літаратуры, разнастайных літар, спалучаных у паняцці.
* * *
Рыфма стаіць плацінай на плыні верша, а рытм – шлюзамі і парогамі, што ператвараюць плаўнае цячэнне слоў у бурлівую горную рэчку. Парогі могуць быць высокімі і не вельмі, ад гэтага залежыць імклівасць слоўнай ракі. Неахайнасць рыфмы – прарэхі ў плаціне, якія вядуць да зніжэння паэтычнай напругі. Верш без рыфмы – верш аслабленай моцы. Калі ж адабраць яшчэ рытм, застанецца апошняе апірышча верша – вобразнасць. Але і яна непазбежна слабее без падпорак рыфмы і рытму. Сапраўдны верш мацуецца трыма ўзгаданымі складнікамі, а жывіцца душою паэта. Паэтычная прафанацыя – верш без душы.
* * *
Ствараю сказы, агортваю іх сэнсам, пхаю ў рытмічны каркас, перавязваю рыфмамі – і цягну ў краіну Паэзіі. Перад брамаю ў бухматы сад тае краіны стаяць строгія вартавыя – рэдактары, у колькі шыхтоў. Але яны мяне ведаюць і пускаюць бесперашкодна. У глыбіні саду з сякерамі сноўдаюць суровыя крытыкі. Але яны мяне баяцца і адыходзяцца, толькі стук іх сякер чуваць там і сям. Укопваю сваю хітрую канструкцыю, якая мусіць вырасці ў дрэва. Паліваю вадой з садовага калодзежа. Сыходжу, каб ніколі не вяртацца да гэтага месца. Нават не абарочваюся. Дрэва само возьмецца ў рост.
* * *
Пішу сцэнарый жыцця. Або сцэнарый, напісаны пра мяне, піша мяне? Супраціўляюся, воляй сваёй пераконваю сябе ў першым варыянце. Але не магу пазбыцца адчування варыянта другога. Раблюся чараўніком, выбудоўваючы ўнутраны свет па законах святла. Прымаю святло са свету вонкавага, цемры ж ладжу ладныя перашкоды. Цемра пнецца адужаць іх. Я намагаюся заткнуць усе шчыліны, каб яна да мяне не пратачылася. З чарнатою ўнутры сябе змагацца значна цяжэй.
* * *
Доўга прабыўшы на сонцы і навідавоку, я амаль перастаў бачыць рэчы ў аб’ёмнай празрыстасці. І амаль абнядужаў, прамаўляючы для людзей. Цяпер вяртаюся назад у зацішак запаветнага ценю – з гарачым спадзевам вярнуць ранейшы прасветлены зрок.
* * *
Сэрца зайшлося ад болю і закамянела, баронячы душу. Боль прайшоў. Але душа засталася ў палоне каменнага сэрца. Яна хоча жыць, а таму ўдзень і ўночы просіць разбіць сваю цытадэль.
* * *
У космасе, дзе пануе дзікі холад пустаты і жудасная гарачыня зорак, дзе ўсё абарачаецца, ствараецца і гіне, дзе сэнсу не разгледзець ні ў чым, на маленькай планеце, прыналежнай да шараговай зоркі, ёсць агеньчык жыцця, флора і фаўна. Але і ў флоры і фаўны няма іншага выбару, чым нараджацца і паміраць, паядаючы адно аднаго. І вось, падпарадкаваны гэтым жа законам нараджэння, распаду і пажырання, з’яўляецца чалавек. І толькі ён адзін можа, насуперак усяму, свабоднай воляй сваёй, жыць па законах любові. Любіць космас, планету, расліны, жывёл і людзей. І толькі ў чалавека ёсць выбар паміж дабром і злом. І толькі ён можа мысліць, адчуваць, тварыць і любіць. Адзін, сярод неабсяжнай прасторы космасу.
* * *
Паэт зарабляе штодзённы хлеб словам, загнаным у несвабоду. Праходзячы праз рыфмы і рытм, слова набывае сэнс і энергію. Яно дужэе і, дасягаючы сэрцаў людзей, мяняе сусвет. Вынік працы паэта – апублікаванае, аграмаджанае слова. Сэнс працы – пацяпленне сэрцаў людзей, фармаванне ў іх свядомасці свету дзівосных гармоній і вобразаў. Той, хто паўтарае пра сябе вершы вялікіх, пачуваецца гарманічна. Як і той, хто слухае класічную музыку. Вершы і музыка лечаць. У класічным вершы закладзена музыка, яе варта толькі дастаць. Верш – гармонія і энергія, народжаныя праз і скрозь несвабоду.
* * *
У свеце, дзе цела ад нараджэння шукае вады, паветра і ежы, жадае руху і сонца, прагне спаравацца і не жадае хварэць, пазбягае болю і дыскамфорту ды хоча начнога спачыну, – у гэтым складаным свеце душа наша жадае няшмат – любові і творчасці, праз што імкнецца да дзейснага спакою, то бок прысутнасці Бога ў сабе. Творчасць прасякае любоў, а любоў прасякае творчасць. Душа вынікае з цела, а цела не жыве без душы. У мудрагелістым спалучэнні цялеснага, душэўнага і духоўнага, у імкненні наталіць хаценні свае жыве чалавек. І часта пакутуе, бо імкнучыся да творчасці, скочваецца да разбурэння сябе ці сусвету, а імкнучыся любіць, падае ў бяздумную жарсць. Аддаляецца…
* * *
Існуючы ў вонкавым свеце, жыву ў свеце ўнутраным. Прачынаюся зранку – і адчуваю: мяне няма, бо ўнутраны свет не ўключаецца. Панікую і мітушуся, хапаюся за пяро, каб успомніць свой унутраны свет. Пакрысе, кропля за кропляй, уваходжу туды. Але абалонка майго сусвету, ведаю, даўно надарвалася, а паняцці сказіліся. Туды праніклі рэзкія гукі і пахі, агрэсія і раздражненне, нянавісць і баязлівасць – усё тое, што называецца злом. І гэта прыйшло са знешняга свету туды, дзе я так дбайна вымятаў, парадкаваў, будаваў, дзе ўводзіў гармонію і атачаў непрабіўным шклом. Зло ўва мне. І яго трэба зноў гнаць у тры шыі, пакуль сам не зрабіўся перакананым злом. Уступаю ў перамовы і кантакт з вонкавым светам, які стаў палохаць мяне даўно. Намагаюся з ім падружыцца, падабраць такія акуляры і такія навушнікі, якія прапускалі б толькі добрае і прыгожае. Хочацца зноў стаць харошым.
* * *
Я ўрабляў свой сад. Любіў яго бела-ружовым, у квецені і воблаках пчол. Любіў узімку, ахутаным пухнатым серабрыстым сняжком. Любіў у зеніце лета, у духмяным спякотным марыве. Любіў увосень, у барваватай лістоце, што гарэла пад праменнем бабінага лета. Але не мог на яго глядзець перад зазімкамі, на голы, сіратлівы, з тонкімі галінкамі, якія ён бездапаможна цягнуў ўвышыню і ў бакі. Толькі раз на дзень я ўваходзіў ў яго, абдымаў ствол кожнага дрэва і прасіў пачакаць – хутка прыйдзе зіма з вясёлымі завірухамі, са шчодрай коўдрай, якая ўпрыгожыць і сагрэе яго галіны.
* * *
Стол. Ён вабіць да сябе і адштурхоўвае. Ён цешыць і страшыць. Але ўрэшце змушае прызнаць, што ён самае лепшае месца для мяне на зямлі. Працоўны стол. Ён крыніца энергіі і месца праявы волі. Ён палігон барацьбы дабра са злом. Ён суд, дзе вырашаюцца ўнутраныя канфлікты мае. Толькі за сталом з кволай дрыготкай істоты я раблюся асобаю. Толькі за сталом не дасягаюць мяне жахлівыя праявы жыцця. За сталом я ўладар і чараўнік, здзяйсняльнік чужых лёсаў, летуценняў і мрояў. Стол – выпрабавальнік мой на сённяшні дзень. Па маладушнасці я збаяўся стала, спрабаваў ухіліцца ад яго, схавацца ў закутках кватэры, забыцца тэлефоннымі размовамі, музыкай, тэлевізарам. Аднак стол заўжды стаяў перад унутраным вокам маім – як неймаверны дакор, як напамін пра ўпушчаны дзень. Я трымаўся днямі і нават тыднямі, але стол прыцягваў-такі мяне да сябе. Я роспачна крычаў, што ўва мне нічога няма, каб мяне адпусцілі на волю. Але стол казаў – паспрабуй і, нібы з нябыту, выцягваў з мяне тэкст за тэкстам. Але стол гаварыў, што агульная воля людская насамрэч няволя, якая заканчваецца магілай і забыццём. І толькі ён, стол, можа стаць вечнасцю. І я разумеў пакрысе, што тое падобна да праўды. Праз стол адкрываліся мне небывалыя краявіды, а таксама брама ў тонкі сусвет. Праз стол і толькі праз стол я выходзіў са смяротнага хворага цела і рабіўся бязважкім, і бачыў святло, якое насычала мяне сілай духу. Праз стол я вучыўся любіць.
* * *
Доўгія гады, дзень пры дні, па крупінках, па каліўцы я збіраў свой унутраны свет. Нібы складаны канструктар. Жыў лёгка, тварыў, як дыхаў. Творы былі таксама ўнутраным светам, маім багаццем, пра якое мала хто ведаў. І была ў мяне мара падарыць гэта людзям. І была нявінная, па-дзіцячы задзірыстая прага славы. Але надышлі чорныя часіны жыцця і я мусіў паспяшацца з рэалізацыяй, то бок даць творам шлях у народ. Я выжыў і выйграў знешнія бітвы. Але горка заплакаў – унутры пуста. Маё багацце, чароўны свет, разбіўся на аскепкі і лётае ўжо недзе ў космасе. А творы мае, што пайшлі ў людзі і сталі часткай гісторыі, нават рукой мне не махаюць на развітанне. Усё аддаў і нічога не маю зноў. Таму ледзь не штодня кідаю новыя творы ўслед старым, нібы намагаючыся працягнуць да іх ратавальны масток. Там, наперадзе, куды сышлі творы, – найлепшыя гады жыцця і, галоўнае, я колішні – чысты, сонечны, незласлівы, здаровы, далёкі ад той пачвары, якой стаў пасля бітваў жыццёвых. Падсвядома прагну самоты, бо ведаю: толькі там я змагу аднавіць свой унутраны свет. А прывычка публічнасці, як злачынцу на месца злачынства, цягне мяне да людзей.
* * *
Засяроджваюся на адной думцы. У ёй уся мая энергія і ўся мая вера. І мая сіла на сённяшні дзень. Ад таго, як сфармулюю і выкажуся, залежыць не раўнуючы само жыццё. Або буду млявым і млосным, або валявым і пераможным. Думка не паддаецца; з’явіўшыся, бегае па звілінах, гуляе са мной у няўлоўнасць. Ёй гэта цікава, цікава і мне. Адкуль яна прыйшла, з якіх прачытаных кніг, з якіх прыжытых жыццяў? Я толькі праваднік ці я толькі стваральнік? Думка можа спарадзіць радасць, а можа пасяліць адчай. Радаваць можа цяжкая думка, а адчаяцца можаш ад лёгкай. Усё залежыць ад хуткасці прыняцця рашэння, ад змяшчэння думкі ў кантэкст, ад таямніцы нараджэння эмоцый. Я нічога яшчэ не еў зранку, мала спаў, але пагоня надае мне сілы. Азарт будзіць энергію. Пасябруй са мной, думка, выкліч якую гісторыю, распавядзі пра сябе. Хто ты, адушаўлёная існасць? Ці проста паняцце? Ты жывеш у нейронах, або праявілася з нябачнага свету? Безліч пытанняў. Мала адказаў. І ўрэшце народзіцца адна неаспрэчная рэальнасць – тэкст. Слабы ці моцны. Высокі ці пошлы. Новы ці бясконцы паўтор да мяне сказанага. Не ведаю. Доўжу гэты непазбежны працэс.
* * *
Гуляю ў шахматы. Сапернік няпросты – жыццё. Па чорна-белым полі, абмежаваным квадратам, мне дазволена хадзіць адно па чорных клетках, пэўным ходам для пэўнай фігуры. Імкнуся заняць права першага ходу, то бок гуляць белымі, каб мець адразу ініцыятыву. Таму ўскокваю зранку і бягу да дошкі на злом галавы. У адваротным выпадку не я буду дыктаваць умовы, а мне. Хітра і задуменна сядзім напроці адно аднаго. Чакаем каварнага ходу. А так хацелася быць не сапернікамі, а сябрамі…
* * *
Што ні раблю, нават калі сплю і сню, – мыслю. Гэта мой асноўны занятак. Як і кожнага чалавека. Ад думак пухне ўжо галава, хочацца проста жыць. Не. Бо жыць – і ёсць мысліць. Таму выстройваю думкі ў шэрагі і калоны, скіроўваю на пазітыў. Думка не знікае пасля смерці. На некаторы час знікае магчымасць дзейнічаць. Мысліць і ацэньваць – катэгорыі вечныя, уласцівасць несмяротнага духу. А мы бяжым ад думкі ў бурныя эмоцыі, намагаючыся стаць нанова жывёлай. Гэтак лягчэй. Лягчэй? Ды наўрад. Дзе няма творчага канструктыўнага мыслення – там адразу забуяе хаос, разбурэнне. Сон розуму спараджае пачвары.
* * *
Пішу тэкст, нібы твару сабе пажытак на дзень. Пасылаю яго і ў прастору, каб вярнуўся ён мне пэўнымі знакамі. Тэкст будзе жыць і знутры мяне і знадворку. Я люструюся ў тэкстах, яны водзяць мяне па днях. Удалыя і не вельмі, яны часткі мяне – часта тое, чаго сам пра сябе не ведаю. Часам палохаюся – няўжо ж гэта я! Часам не веру, што ўва мне жыве такое чыстае і высокае – як не маё. Хто я, што і навошта з’явіўся, куды іду – шукаю адказу ў тэкстах. Люблю іх, баюся іх. Зачароўваюся.
* * *
Бегаю па лабірынце, шукаю праўду. Яна выскоквае з-за выгінаў у розных абліччах, смяецца мне ў твар і шугае зноў у цемру праходаў. Я так і не паспяваю схапіць яе за каршэнь. Яна рагоча, з розных бакоў даносяцца да мяне яе шматгалосыя гукі. “Дзе яна – непадробная?” – думаю я, нястомна рухаючыся па лабірынце між зданяў праўды.
* * *
Камянею сэрцам у барацьбе. Хочацца адпачыць. Але ўпушчаны дзень адкіне мяне назад. Быць моцным і добрым адначасова, вось задача задач. Залатая сярэдзіна як мара аб страчаным раі. Дзейнічаю, значыць, жыву. Але дзейнічаю, значыць, і памыляюся, і раблю некаму дабро, а некаму зло. Не рабіць зло – азначае не дзейнічаць. Але і рабіць дабро – не азначае маўчаць. Аддаю сябе свету ў слове, і свет вяртае мне тое, што я заслужыў.
* * *
Баюся пустога дня. Кожны такі пражыты адкідае мяне назад, касуючы тысячы плённых дзён. Не магу адпачываць больш за біблейскую суботу, пачуццё віны заядае. Перад кім? Пытаюся ў сябе і апраўдваю бяздзейнасць стомленасцю ад слова, шматгадовай працаю, якой – так думаю – зарабіў водпуск да скону. Са свядомасцю, такім чынам, канфлікту няма. Ёсць канфлікт з душою, з тым глыбінным, што не можа маўчаць у тленным целе маім. Гэтае нешта хоча выказвацца. Яно нібы чакала стагоддзі без цела, у маўчанні глухім, неспатольным. І атрымаўшы мяне, нарэшце выгаворвае гэтае векавое маўчанне. Нібы дарабляе недаробленае ў іншых, ранейшых целах. А гаворачы, думае, што мяняе сусвет. Душа і ёсць мая воля, што ўладарыць над розумам і не дапускае ніякіх іншых заняткаў, апроч літаратурнага гаварэння. За любы іншы занятак я атрымліваю дыскамфорт, пачуццё віны – такое, быццам забіў некалькіх чалавек. Я нікога не забіваў. Але лянотаю забіваю слова, якое мне не належыць. Я вымушаны штодня гаварыць.
* * *
Мой дзень ракетай стаіць на старце. Запускаю яго выбухам творчасці, даючы энергіі, каб хапіла да вечара. Ужо апоўдні выходзіць мая ракета на каляземную арбіту, пачынае кружляць над зямлёй. Я спакойны, бо дзень задаўся як след. Уночы, пакуль не бачыць ніхто, апарат мой апусціцца долу на парашуце, каб наступнага дня з новай ракетай, праз новы выбух стартаваць у будучыню.
* * *
Іду па лесвіцы чалавеказнаўства. Аддаляюся ад сябе. Там, унізе, дробненькі чалавечак махае мне ручкай.
* * *
Сяджу з гітарай перад адчыненымі дзвярыма балкона, і лета цячэ праз мяне скразняком. Чую, як ідзе дождж за тысячу кіламетраў на ўсходзе… Ці гэта так звіняць мае струны?
* * *
Уваходжу ў пухнатае воблака і раптам апынаюся там, дзе ў світальнай смузе стаіць бялявы сонечны хлопчык. Ён абдымае вялікі мячык і з даверлівай усмешкай блакітнымі вачыма глядзіць на мяне. Божа, скаланаюся, я: і гэтай анёльскай істоце прадвызначана ісці пакручастым шляхам праз штуршкі, крыўды і гвалт, не губляючы ўсмешку?.. Пабываць у такіх ямах нябыту, з якіх не вяртаюцца, і ўсё ж падымацца адтуль на крылах нябачных – праз час, які калейдаскапічна будзе зыначвацца. Па лязе паняверкі ды роспачы, рэжучы пяшчотныя ступні, рушыць яму над прорваю.
* * *
Лезу ў крапіву, якая наперадзе. Балюча яна пячэцца. Я шалею і пачынаю біць нагамі яе парасткі. Яны кусаюцца праз штаны. І чым мацней я б’ю, тым больш мне баліць. Войкаю, хапаюся за апечаныя ногі, але крапіва ўпіваецца ў рукі. У роспачы рву некалькі лісткоў рукамі і лямантую, і выскокваю з гэтага страшнага поля. Цэлым морам яно калышацца ад ветрыку перада мной. Адступаю знясілены, ашаломлены, аднак неўзабаве вяртаюся з вострым нажом і пальчаткамі. На ўскрайку поля ссякаю некалькі парасткаў гэтай непрыступнай расліны, кладу ў мяшок і брыду на свой панадворак. Там ужо булькае кацёл з супам, куды, памыўшы, укідваю крапіву. Праз колькі часу сёрбаю гэты суп. Крапіва, якая адбірала ў мяне сілы і прычыняла нясцерпны боль, цяпер напаўняе энергіяй. Яна зусім не пякучая і нават смачная, калі крута пасоліш. Насмешліва пазіраю на крапіўнае поле, якое будзе мяне карміць што ні дзень. Кладуся ў цянёк ад разлатай вярбы. Засынаю.
* * *
Гневаюся. Зрок засціць нянавісць. Нянавісць бяссільная і не мае ясных прычын. Ведаю, зло ўва мне. Знітаванае з існасцю, яно прагне патолі – знайсці аб’ект вонкі ды абрынуцца на яго з кулакамі, або, што страшней, звярнуць агрэсію ўнутр мяне, у дом, дзе пануе зло. Але я баюся прычыняць сабе боль, не хачу паміраць разам са злом, хочацца тварыць і любіць. А гэтаму перашкаджае подлае зло. Хто б зрабіў аперацыю, чысцютка выдаліўшы яго ды не пашкодзіўшы маю існасць?
* * *
Саджуся ў сне ў тралейбус з нейкай жанчынай, мы бегма ледзьве паспелі ў яго ўляцець. І раптам мяне працінае звыклая паганая боязь – шнару па кішэнях летняй кашулі, там зноўку няма квіткоў на праезд. Дакараю і ненавіджу сябе, бо колькі разоў кляўся рабіць запас банальных квіткоў. Але клятвы засталіся клятвамі – квіткоў няма, і я баязліва зіркаю па баках, скаланаюся на кожным прыпынку: ці не ідзе кантралёр. Я дзевятнаццаць гадоў не езджу ў грамадскім транспарце, але страх пранікае праз тоўшчу часу ў сны, гэтакі ж востры, як і ў рэчаіснасці, калі я забываўся купіць квіток. Грэх нікуды не знік, я расплачваюся за яго, старадаўні, па сённяшні дзень: потнай далонню трымаючыся за парэнчу, размаўляю са спадарожніцай, але думкі мае аб адным: размінуцца з застрашлівым Кантралёрам.
* * *
Грошы. Іх бывае мала, але ніколі не здаецца зашмат. Між тым, як толькі яны перавышаюць забеспячэнне мінімальных патрэбаў, то робяцца вялікай праблемай. Іх хочацца траціць, і паўстае пытанне – на што. Грошы спараджаюць шэраг маральных пытанняў. Грошы прагнуць дзейнасці на карысць чалавецтва. З нейкай мяжы яны ўжо робяцца рухавіком нашых памкненняў, думак і дзеянняў. А мы становімся іхнімі служкамі, хоць здаецца, што мы валодаем імі, а не наадварот. Грошы пачынаюць карміць нашы заганы. З нейкага моманту, усвядоміўшы рабства сваё, мы хочам ужо з імі расстацца. Але гэта не лягчэй, чым іх зарабіць. Сотні, тысячы, мільёны людзей павязаны сеткай грошай, і боязна, і небяспечна іх расчароўваць. За грошы могуць забіць. За грошы могуць любіць. За грошы парываюць нават з крэўнымі сувязямі. Грошы самі па сабе – кроў чалавецтва, што забяспечвае яго існаванне. Кроў спыніцца не можа, нават калі лопне сасуд. Мы трымаемся за грошы – значыць, мы трымаемся за жыццё, за людзей, за сонца, мора і неба. Грошы праслаўляюць і знеслаўляюць. Грошы перарабляюць мапу планеты. Грошы служаць мастацтву, і грошы ж служаць злачынству. Грошы – гэта чараўнік, які спраўджвае ўсе нашы жаданні, летуценні ды мроі. Грошы – гэта вялікі падманшчык і пастка расчаравання. Грошы – люстэрка жыцця.
|
