Міхась Южык
ВЕРШЫ (восень 2014)
* * *
Бывае, светла, пранізліва
глядзіць прырода на нас.
Бывае яна капрызлівай,
дажджы хлюпочуць не ў час.
Але ўсёахопнай радасцю
нярэдка іскраць снягі.
Яны ад душэўнай марнасці
лечаць. І ад тугі.
Бывае, зірнеш – паверыш:
анёлы лунаюць там,
дзе рукавы мяцеліц
цягнуцца ў вокны нам.
Бывае, блакіт і ціша
раніцай. Снег гарыць
сонцам, што дахаў вышай
да вечара не збяжыць.
* * *
На два бакі свету гляджу –
на поўдзень і поўнач.
Я свой папярэдні маршрут
ніяк не запомню.
Дзе быў паварот і калі
я збочваў у поле?
Там цёплыя сокі зямлі,
высокая доля.
Шукаю яе. Па шляху
блукаюць дзяўчаты.
І нехта працягне руку
за строгія краты.
Здалёку пяе салавей,
і ў зоркавай далі
сярод забыцця і завей
вагаюцца шалі.
На два бакі свету гляджу.
Прымаю рашэнне.
Няхай не зацемняць душу
касматыя цені.
* * *
Пералаз. Праз людзей і дні,
дзе балотам – расчараванні.
Ты відзежай мяне сасні
ў чарадзе чалавечых зданяў.
Ёсць жа белыя, толькі мне
твары чорныя ў твар смяюцца.
Як па карме, не па віне
людзі чорныя люта б’юцца.
Людзі белыя ў страху ўсе
па закутках чужых схаваны.
Людзі белыя праз сябе
прапускаюць чужыя раны.
Людзі чорныя. Не ўздыхнуць.
Не праветрыць пакой смуродны.
Людзі чорныя ў смерць ідуць
да пагібелі злой бязроднай.
Людзі белыя. Мне без вас
не спяваць, не бываць паэтам.
Людзі белыя. Прыйдзе час
я падзякую вам за гэта.
* * *
Сонца прывычна жмурыцца.
Восені гіблы лёс.
Новай зімы віхурынкі
з далі нясе мароз.
Тыдзень ці, можа, месяц
нам да завейных дзён.
Стане гуляць па свеце
снежань між белых крон.
* * *
Калі я стаю, то хвіліны паўзуць
і дзень невымерна задоўгі,
а тыдні і месяцы жвава бягуць.
Пустуюць дарогі.
Калі ж я рушэнне якое паддам
і думкам і дзеянням злосна,
то дні пралятаюць на дзіва гадам,
гады ж запыняюцца ў вёснах.
Таўкуцца хвіліны, ім дня не стае,
спяваюць, хвалююцца, плачуць.
І дзень трохі часу начнога крадзе,
турботамі азадачаны.
Жыццё напаўняецца воляй адной –
упартай, цярплівай, калючаю.
Задачы паўсталі скалістай гарой.
Чакае работа гаючая.
* * *
Я замаўкаў, і дні цяклі
спакойна, роўна.
А вечар свечачку паліў,
паліў цудоўна.
Я размаўляў з самім сабой
(папраўдзе – з Богам).
І зорак зманлівы канвой
свяціў дарогу.
Але адранку, як здымаў
маўчання шторы,
то да мяне, як на вакзал,
ішлі акцёры.
Распазнаваў іх ролі ды
сляпую хітрасць.
І беглі праз мяне сляды,
скажы на міласць!
І разумеў, што я такі ж
акцёр тэатра,
дзе ад душы сваёй бяжыш
ад сёння ў заўтра.
Аднак я ролі не здалеў
свае вывучваць –
ізноў праменьчыкам гарэў,
расой над Случчу.
Я замаўкаў, мяне ў стагах
спакой агортваў.
І адступаў паўсюдны страх,
я быў не мёртвы.
* * *
Ты не за тое, што сказаў,
заплачаш з высі, –
але таму, што прамаўчаў
да смертнай рысы,
што баязліва прыбярог
спакой штодзённы;
жыццё, ступіўшы за парог,
прайшло бясплённа.
Дык абвяшчай, паэт, смялей,
што ўнутр засела.
Душу парваную заклей
ты праўда белай.
Як не зрабіў, што скажаш там,
адкуль спусціўся?
Спяшайся ўзводзіць вышні храм
да вышняй рысы.
Як увасобіўся – то кроч
у тленным целе,
хаця б вакол стаяла ноч
без зорнай белі.
* * *
Я вырашаў пытанне
зла і дабра ў сабе.
Быццам жадаў адхлання
ў быце і барацьбе.
Зло мяне забівала,
пляжыла на шляху,
гучна хрыбет ламала,
зломлівала руку.
Сцяўшы зубамі крыўды,
я заклікаў дабро,
бачыў тунель, прарыты
скрозь небыццё і тло.
Я вырашаў пытанне
зла і дабра, пакуль
не засланіла ранне
ад навальніц і куль.
Міленіум
Помніш, як снег ляцеў?
Лёгка было і радасна
бачыць, як плаўна падае….
Помніш, як снег ляцеў?
Помніш, як снег ляцеў?
Год нарадзіўся. Студзень.
Раніцай спалі людзі.
Помніш, як снег ляцеў?
Ты яго абдымаў
з ганка паглядам белым.
Тайна цябе сустрэла,
год, новы год настаў.
Ціха, бязлюдна, ды
поўнілі горад снежны
радасці непазбежнай,
бучы начной сляды.
Помніш, як снег ляцеў?
Век адчыніўся ўночы,
мякка ў завеі крочачы.
Ах, як жа снег бялеў…
* * *
Балела душа, балела.
І выйсці хацела з цела.
Але без Гасподняй волі
не сыдзеш з жыцця ніколі.
Але ў бесцялесным свеце
ўсё так, як і на планеце:
дарога, сляды, пакуты,
якімі надзейна скуты.
Таму не бяжы з зямнога,
дзе працы штодзённай многа.
Тут можна бяздумна верыць,
што шчасце скрабецца ў дзверы –
ледзь чутна сярод завеяў,
аднак ты яго пасеяў.
Іскрынка ў цямрэчы лютай
успыхне, азорыць смутак.
Маленькая, сонцам стане
сугучна тваім жаданням.
…Балела душа, балела.
Гарэла душа, гарэла.
Раджала радкі і ноты
без фарбаў і пазалоты.
* * *
Калі філасофія меркне,
калі псіхалогія – нуль,
калі не мяняюць і цэрквы
жыцця, не ратуюць ад куль, –
тады выступаюць мелодый
крылатыя войскі, і ты
няведама як, а выходзіш
на сонечны бляск з цемнаты.
Імкне наша музыка ў сэрцы,
ляціць наталяць і лячыць.
Адной толькі музыцы верце,
з адной толькі музыкай жыць.
Рэлігіі, бачыш, грызуцца
за паству і ўладу штодня,
навукі напорыста пруцца –
у кожнай ёсць праўда свая.
Няма ў іх апоры, бывае,
і толькі завыеш падчас.
Ды музыка лёгкая знае
загадку, як вылечыць нас.
* * *
Я выседжваў вершы
і прозу выседжваў.
Праплывалі радкі за вакном.
Нараджаліся проста –
як мне не належалі.
Быў чуллівым прыёмнікам дом.
Паўсядзённымі справамі,
зімамі снежнымі
і сяброўскай увагай падчас
напаўняліся словы –
і мне не належалі,
і складаліся тэксты за раз.
Усміхаўся і плакаў
з героямі мройнымі,
засынаў з вершаваным радком.
І здаваліся дні
пранікнёна-спакойнымі,
і гарэла святло над сталом.
* * *
З хаосу вырастае нешта –
не ў радасць нам і не ў дакор.
Нібы бязладдзе думак рэшата
адсейвае да пэўных пор.
Мазгоў узрушаныя звіліны
фільтруюць пустазелле слоў.
І думкі пырхаюць акрылена
між запаветных берагоў.
Аднак збіваецца праграма –
і мелем за лухтой лухту.
Нібы хаос прабіўся ў браму,
запоўніў душаў пустату.
Як зачыніць касмічны сметнік,
як думкам зладзіць між сабой?
Мінаюць дні і кіламетры
ў краіне стылай, нежывой…
Паэт на доктара падобны,
калі ў галовах смерць і бруд.
Ён суцішае крык вантробны,
над словамі ўчыняе суд.
* * *
Калі не змагу пісаць,
то, пэўна, мяне не стане.
Сярод мільёна расстанняў
расстанню майму стаяць.
Расстанне, як скрыжаванне,
дзе тры шляхі з чатырох
не выберу, далібог,
і шлях тупіковым стане.
Пакуль жа ваджу рукой
і ўсе скрыжаванні лёгка
мінаю ў дарозе дрогкай,
хоць звілістай, ды жывой.
Калі пісаць не змагу,
то, пэўна, мяне не будзе.
І вопыт, што ціснуў грудзі,
запоўніць сабой раку.
Калі не змагу пісаць…
Дык гэта ўявіць няможна.
І ўсё-такі як трывожна –
калі не змагу пісаць!
* * *
Мая сутнасць – возера,
берагі ў трысці,
светлы гай бярозавы
(як бы дабрысці).
Сутнасць мая – чорная
далячынь без слоў,
дзе дарогі торныя
ў прорве берагоў.
Супярэчнасць дзікая
залягла ўнутры.
Роспачнымі зыкамі –
буры і вятры.
Дзе Хрыстос, а дзе цяпер
войны і суды?
Стоенаю вераю
зацяплю гады.
* * *
Не магу сябе выказаць,
я дурнейшы за слова.
Кожны дзень гора мыкаю
ў невымоўнай размове.
Не магу паказаць сябе,
так бы мовіць, па поўнай…
Як не могуць аддацца мне
словы ў завязі роўнай.
Я завязваў бы словамі
хвілі шарай гадзіны.
Я расказваў бы моваю
лёс ціхмянай радзімы.
І гаямі пры Свіслачы
праспяваў бы я з ветрыкам
пад вярбінай навіслаю
ўсё сваё запаветнае.
Не магу сябе выказаць,
бо радзіма вышэйшая
за ўсе показкі звыклыя,
за ўсе былі тутэйшыя.
Пцічы, Віліі, Прыпяці
кроў струменіць лясамі.
Кроў цячэ з Божай міласці,
знітавана вякамі.
Кроў цячэ…
* * *
Мы прагнем лёсу перамен,
будуем самі.
На скрыжаваннях што ні дзень
здаём экзамен.
Як снежань свечкі распаліў
на ёлцы кожнай,
з нас кожны новае адкрыў
на новай пожні.
Жывём як быццам наўздагад
за кошт эмоцый.
Чарговы дзень, як родны брат,
за намі сочыць.
Людская моц ва ўсе вякі –
пакуль мы разам.
Цячэнне бурнае ракі
сціхае часам.
Сівеюць валасы, а мы
ўсё тыя ж дзеці,
дзе шлях няхітры і прамы
на белым свеце.
* * *
Лесвіца ўверх
і лесвіца ўніз.
Як не паблытаць?
Гэта не фортэль пусты,
не капрыз,
а перажытае.
Лесвіца ўніз
і лесвіца ўверх.
Не памыліся.
Ці толькі ў яму
маеш намер.
Ці толькі ў высі.
Лесвіц праходзім,
пажыўшы, зашмат.
Гэта не тыя.
Тут як пайшоў,
не павернеш назад –
як зачынілі.
Лесвіца ўверх
і лесвіца ўніз.
Дайце падумаць…
Вось ужо лезуць
нейкія ўвысь,
падаюць шумна.
Вечна ніхто
не жыве на зямлі,
нават каменне.
Людзі да лесвіц
цугам ішлі –
як да збавення.
* * *
Стане словам прасторна –
уздыхну я вальней,
нібы з далечы горнай
прагукаў салавей.
Стане цела лягчэйшым,
я на росы ступлю
і найноўшыя вершы
падару салаўю.
Мы давеку адзіным
паяднаны жыццём,
за прысадай язміну
прытуліўся наш дом.
Стане словам прасторна…
* * *
Памяць спрабуе ўспомніць,
памяць варушыць дні.
Памяць гадам не роўня.
Памяць, што кроў зямлі.
Скажаш, яна скажае
факты любыя нам,
быццам не заўважае,
дзе дыямент, дзе хлам.
Скажаш, яна ўсё ў кучу
валіць – не разбярэш.
Скажаш, яна нас лучыць
без рубяжоў і меж.
Толькі скрозь павуцінне
снегу, што ў ноч ляціць,
памяць падчас нахлыне
так, што душа згарыць.
Дзіўная штука, памяць.
Праўда, было ці не?
Часу ліхая замець
гойсае на дварэ.
* * *
Праганяю разумнае:
“Адкасніся, сыдзі!”
Толькі водгукі сумныя
пахаваны ў трысці.
Ля ракі стыне зазімак,
вербы ў шэрані ўсе.
І дарога расказвае
аб марознай красе.
Па-над рэчкай ціхмянаю
замаўкаю, як лес.
Бачу гронкі румяныя,
дрэва ў ягадах спрэс.
З арабінай прырэчнаю
стрэну сонца пагляд
і пайду ў даль адвечную,
павярнуўшы назад.
Азірнуцца асмелюся
я хвіліны праз дзве:
след загадкава сцелецца
ў серабрыстай траве.
* * *
Я вырабляю тэксты
ў радасці і ў бядзе.
Тэксту шукаю месца –
там, невядома дзе.
Будзе ён кім прыняты
ці прачытаны кім –
тое пакажуць даты,
што праляцяць над ім.
Тэкстам шукаю выйсця
быццам з цянётаў дзён.
Тэкст аблятае лісцем,
як зарудзелы клён.
Тэксты мае, што дзеці,
прагнуць увагі ды
ходзяць яны па свеце
многія ўжо гады.
Нехта прыстаў да дому,
нехта і песняй стаў.
Нехта бруіць нястомна
ў чыстай рацэ між траў.
Нехта ж бадзягам шэрым
зноў да мяне прыйшоў,
стукае ноччу ў дзверы
скрозь аблачыны сноў.
* * *
Называюся лайдаком,
насамрэч жа
я качу ўгору снежны ком,
шлях як вечнасць.
Нарастае паціху ком,
з кожным крокам.
Называюся лайдаком,
лежабокам…
Чую смех я і чую плач
нейчы знізу.
Запускаю свой ком наўскач,
без капрызаў.
Ён хіснецца і паляціць
хутка долу.
З кожным днём я вучуся жыць –
гэта школа.
Падымаю нанова ком
летуценняў.
Ды зрываецца ён са стром
неадменна.
* * *
Выяўляю сябе ў радках –
гэта я, толькі трохі кволы.
Нада мной невядомы страх,
я пад ім без адзення, голы.
Ну, а можа быць, пада мной
страх магілу мне спраўна вырыў –
для знябытай душы жывой,
што без вершаў, нібы без крылаў.
Выяўляю сябе, бо я
больш нічым не патрэбны свету –
недасяжнага жураўля
незмаўкальная песня гэтая.
Выяўляю сябе ў сябрах,
толькі іх на зямлі замала.
Бессэнсоўнасць – адзіны страх,
бессэнсоўнасць прывычкай стала.
Тым не менш, пакуль верш гучыць,
сэнс дарожны зірне з-за хмараў.
Верш жыццю прадракае быць
і запальвае слоў пажары.
|
